یلدا واپسین شب خزان است و آغاز زمستان. در واپسین روز فصل طلایی پاییز، خورشید لحظاتی زودتر از روزهای دیگر غروب می‌کند و در صبحگاه روز بعد نیز اندکی دیرتر از سایر روزها طلوع می‌کند. یلدا واژه‌ای سِریانی است به معنای "زایش و تولد".
این واژه اشاره به طلوع مهر تابان پس از یک شب طولانی دارد و در باور ایرانیان باستان، شب یلدا نقطه آغاز خلقت بوده و بر اساس برخی متون از حدود ۸ هزار سال قبل تاکنون این آیین در ایران رواج داشته است. برخی از آن به نام "شب زایش خورشید" نیز یاد می‌کنند.
نکته قابل تامل آنجاست که بر اساس برخی روایت‌ها، پیش از رواج "نوروز" به عنوان مبدا آغاز سال جدید خورشیدی، شب یلدا به عنوان سال نو محسوب می‌شد و زمان پیروزی نور بر تاریکی محفل و آیینی بود برای برگزاری جشن‌های سال نو.
همانگونه که می‌دانیم، مدار حرکت کره زمین به دور خورشید، تقریبا ۲۳.۵ درجه با دایره البروج انحراف دارد. همین انحراف عامل پدید آمدن فصل‌ها و تغییر طول روز و شب است. بر خلاف تصور عموم، افزایش یا کاهش فاصله زمین با خورشید، باعث تغییر فصل‌ها و سرد و گرم شدن هوا نیست بلکه تغییر زاویه تابش خورشید نسبت به زمین باعث تغییر فصل‌ها می‌شود.
امسال ساعت ۱۲:۵۱ دقیقه روز شنبه ۱ دی (۲۱ دسامبر) لحظه رسیدن خورشید به "انقلاب زمستانی" است. این نکته را هم باید یادآور شد هنگامی که ما در نیمکره شمالی مشغول گرامیداشت آیین شب یلدا هستیم، مردم ساکن در نیمکره جنوبی زمین در حال سپری کردن بلندترین روز سال و "انقلاب تابستانی" هستند.
طول شب یلدا در تمام نقاط نیمکره شمالی زمین یکسان نیست و بر اساس زاویه تابش نور خورشید به زمین، هر چقدر از خط استوا به سمت قطب شمال حرکت کنیم، بر ساعات طولانی‌ترین شب سال افزوده خواهد شد. به عبارت دیگر ساکنان نزدیک به قطب شمال، یلدای طولانی‌تری را نسبت به ساکنین استوا تجربه می‌کنند.
شب‌های قبل و بعد از یلدا به میزان بسیار کمی نسبت به شب اول دی ماه کوتاه‌تر هستند اما اهمیت این موضوع در این نکته نهفته است که ایرانیان باستان از گذشته‌های بسیار دور و به لطف هوش و ذکاوت و علم دوستی، به تفاوت چند ثانیه‌ای این شب نسبت به شب‌های دیگر در طول سال آگاهی داشته‌اند و یلدا را همچون آیین نوروز، تیرگان و سده، جشن می‌گرفتند و همه اینها خود گواه و مهر تاییدی است بر اینکه ایرانیان باستان تا چه اندازه در زمینه دانش ستاره شناسی، تمدنی پیشرفته بوده‌اند که این خود مایه فخر و مباهات مردم این سرزمین است.
یلدا آیین و فرصت شایسته‌ای است برای رهایی از قید و بندها و تجملات دنیایی؛ برای ساده زیستن و ساده در کنار هم بودن. شاید مهم‌ترین درس آموخته و فلسفه یلدا [که کمتر بدان پرداخته شده است] این باشد که هیچ چیز با ارزش‌تر از بودن در کنار خانواده و عزیزان‌مان نیست، حتی برای چند ثانیه بیشتر.
مراقب هم باشیم . . .
برآی ای صبح مشتاقان اگر هنگام روز آمد
که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم
(سعدی شیرازی)
یلدایتان شاد؛
شادی‌هایتان به بلندای یلدا
✍️ سجاد صیادی
خبرهای بیشتر را در شبکه‌های اجتماعی بخوانید:
